بررسی «جنبش زن، زندگی، آزادی- ژینا» به عنوان یک «جنبش خودجوش شبکه ای»

 برای شناخت هرچه عمیق تر «جنبش زن، زندگی آزادی-ژینا» که نقطه ی عطفی در تاریخ مبارزات مردم و بویژه زنان میهن ماست، بررسی های بسیاری توسط فیلسوفان، جامعه شناسان، و تحلیلگرانِ دست اندر کار مبارزه ی سیاسی اجتماعی، با دیدگاه های مختلف و نتیجه گیری های گاه متفاوت، عرضه شده است. هنوز اما جای ارائه ی تحقیق های نظری و میدانی بیشتر و روشنگرانه تر باقی است. اگر هدف ما از شناخت، ایجاد توانایی برای تغییر و تحول وضعیت نامطلوب به مطلوب باشد¹، باید گفت تلاش بیشتری برای درک سازماندهی جنبش انقلابی پیش رو نیاز است.

بحث ها در بخش مهمی از نیروهای چپ هنوز هم حول بی نتیجه بودن «جنبش های خودجوش شبکه ای» و تاکید بر تشکل های شناخته شده ی سنتی دور می زند. نوشته ی حاضر در صدد است با ارائه ی برخی نکات در مورد نحوه ی سازمانیابی در جنبش های خودجوش شبکه ای، و روشنگری پیرامون برخی ویژگی های پیچیده ی «جنبش زن، زندگی، آزادی-ژینا»  زاویه ی تازه ای را در این بحث ها بگشاید. اگر تصور کنیم که در آینده نیز با ادامه ی همین جنبش یا پدیدار شدن انواع تازه ای از جنبش های خودجوش شبکه ای روبرو باشیم، به اهمیت پرداختن به آن بیشتر توجه خواهیم کرد.

این نکته را نیز باید اضافه کنم که در مورد چیستی جنبش ژینا و خودجوش بودن و خود رهبری آن٬ چه در کشور ما و چه در سطح جهان، دیدگاه های بسیار متفاوت و متضادی ارائه شده است. این متن بر اساس دیدگاه برآمده از تجربه ای نوشته شده که برای اولین بار در تحقیق میدانی در جریان جنبش سبز – یعنی نخستین جنبش شبکه ای در کشورمان و منطقه – بدست آورده ام. آن تجربه و بررسی به من نشان داد که جنبش های دی ماه، آبان ماه و جنبش زن، زندگی، آزادی – ژینا را از این زاویه ببینم و مطالعات خود را در این زمینه گسترش دهم، چرا که به نظر می رسد، سازماندهی نیروهای سیاسی چپ برای اثرگذاری هرچه بیشتر بر اینگونه جنبش ها نیازمند تحول است².

در تهیه ی این نوشته از همکاری برخی دوستان برخوردار شدم که در جمع آوری مطالب و به چالش کشیدن نظرات گاه متضاد، مرا همراهی کردند، و با بازخوانی متن و نقد و راهنمایی های سودمند به ارتقای کیفی آن کمک نمودند. سپاسگزار مساعدت شان هستم.

از آنجا که قصدم بازکردن دریچهٔ تازه ای در بررسی جنبش است، استنادات زیادی را در زیرنویس ها آورده ام. رجوع به آن‌ها به درک بهتر و عمیق تر موضوع کمک می کند. مطالبی تکمیلی را هم در کادر جداگانه ارائه کرده ام تا استقلال این بیش گویی ها را از بحث رعایت کنم. خوشحال خواهم شد با نظرات تان مرا در پیگیری عمیق تر این بررسی ها مساعدت کنید.

۲۳ آوریل ۲۰۲۳

برای خواندن کامل کتاب به لینک زیر مراجعه نمائید:

بررسی «جنبش زن، زندگی، آزادی- ژینا» 

به عنوان یک «جنبش خودجوش شبکه ای»

 

درس گیری از تجربه ها

 اگر می خواهیم از تجربه های گذشته درس بگیریم، ابتدا باید آن ها را درست بازتاب دهیم. 

در مورد انقلاب بهمن و آنچه خطای نسل گذشته نامیده می شود، حرف و حدیث بسیار است. هواداران بازگشت به نظام گذشته تلاش بسیاری کرده اند که انقلاب کنندگان و پشتیبانان آنان را به بی خردی و نادانی و خیانت و ... متهم کنند و پس گرفتن کشور و بازگشت به نقطه ی صفر را تنها راه برای نجات کشور از وضعیت موجود جلوه دهند. به همین دلیل همه ی روشنفکران منتقد و مخالف نظام گذشته را که در آن نظام هم مثل این نظام زیر شکنجه و زندان و سانسور بودند، همچنان می کوبند. بخش بزرگی از راست ها، از راست افراطیِ سلطنت طلب گرفته تا مشروطه خواهان، تا جمهوری خواهان متحد آنان و بخش بزرگی از سینه چاکان غرب که از شرکت در انقلاب بهمن توبه کرده اند از بازتاب درست واقعیت های انقلاب طفره می روند و روایت هایی را می سازند، برمی گزینند، و انعکاس می دهند که نتایج مورد علاقه ی امروزی شان را پشتیبانی کند. برای نمونه، گزاره ای در این رابطه تکرار و تکرار می شود که قابل تامل است. گفته می شود:

۱- مشکل ما این بود که می دانستیم چه نمی خواهیم، 

اما نمی دانستیم چه می خواهیم.

از این گزاره چنین نتیجه گیری می شود که خواست انقلاب از روی ندانم کاری بوده، وگرنه کدام عاقلی آن «نظام همچون دسته گل؟!» را وا می نهاد و به چنین رژیمی تن می داد.

واقعیت این است که:

 ۲- ما می دانستیم چه نمی خواهیم (رژیم دیکتاتوری سلطنتی) و

به خوبی هم می دانستیم چه می خواهیم 

(یک نظام جمهوری مبتنی بر رای و خواست مردم). 

کافی است به روزنامه های آزاد شده ی ماه های قبل و بعد از انقلاب و بیانیه های اعتراضات، راهپیمایی ها، تحصن ها، اعتصاب های بسیار گسترده، صحبت های روشنفکران مختلف و حتی سخنگویان اسلام سیاسی پیرو خمینی نگاهی بیندازند تا از هرگونه استدلالی بی نیاز شویم. برای نمونه یکی از این روزنامه ها (کیهان) روز ۳ بهمن را به شکل تصادفی برگزیدم و لینکش را در این پایین می گذارم تا دسترسی به روزنامه های مختلف آن دوران را تسهیل کنم. لطفا ورق بزنید و با دقت بخوانید.

کیهان ۳ بهمن ۱۳۵۷

پس مشکل چه بود. به عبارت دیگر چه چیزی را می توان نقص شناخت توده های مردم و بویژه روشنفکران در آن دوران شناخت؟ در پاسخ به این سوال، باید به گزاره های دیگری اشاره کرد:

۳- ما می دانستیم چه نمی خواهیم، و می دانستیم چه می خواهیم، 

اما نمی دانستیم راه رسیدن به خواسته هایمان چیست.

می توان با انتقاد به این گزاره پرسید: آیا نیروهای سیاسی ما تصوری از چگونگی ایجاد جامعه ای که بر اساس رای و خواست واقعی مردم اداره شود، نداشتند؟ این چه ادعایی است!

واقعیت آن است که در جامعه ی متکثر ما احزاب و نیروهای سیاسی مختلفی وجود داشت که سال ها برای آرمان ها و باورهای سیاسی خود مبارزه کرده بودند و هر کدام نقشه ی راهی برای رسیدن به خواست های اصلی مردم، یعنی برپایی «یک جامعه ی مستقل،  آزاد، و همراه با عدالت اجتماعی»، داشتند و ارائه می کردند. این راهکارها یک سان نبود و از حکومت اسلامی تا جمهوری دمکراتیک و حتی سوسیالیسی ارائه می شد. روشن است که اقبال به راه پیشنهادی خمینی و پیروانش مبنی بر جمهوری اسلامی با اقبال بیشتری روبرو بود و اکثریت یافت و اتفاقا در یک ساز وکار قانونی یعنی از طریق انتخابات مجلس موسسان به شکل قانون اساسی اول جمهوری اسلامی تصویب شد و رسمیت پیدا کرد. جمهوری اسلامی در رفراندوم ۱۲ فروردین مشخص نشد. در واقع، در قانون اساسی برآمده از مجلس موسسان تعریف و مشخص شد. 

آیا می شود گفت:

۴- ما می دانستیم چه نمی خواهیم، و می دانستیم چه می خواهیم، 

اما نمی دانستیم چه روندهایی خارج از خواست ما امکان وقوع دارد.

اگر در جهان به شدت در حال تغییر معاصر، گزاره ی بالا را مبنا قرار دهیم، این مشکل هنوز هم بر سر راه قرار دارد.  به نظر می رسد می توان با این اوصاف به گزاره ای رسید که به عنوان درس آموزی از انقلاب بهمن، به درد امروزمان بخورد:

باید علاوه بر تکیه به دانسته های خود،

به آنچه نمی دانیم یا در شرف تغییر است  

و می تواند بر فرایندهای سیاسی میهنمان تاثیر بگذارد، 

اشراف  داشته باشیم؛

و برای شناخت شان بیش از پیش تلاش کنیم.